Προσπαθώντας να μάθεις λίγα πράγματα για τον Ευάγγελο Λούη Λουίζο, ο πιο επιεικής χαρακτηρισμός ήταν «παράξενος». Ένας συγγενής του είπε ότι στην πιο απλή παραξενιά του, στο εστιατόριο μπορούσε να στείλει πίσω το φαγητό τρεις και τέσσερις φορές! Όταν φίλοι του τον ρώτησαν γιατί το κάνει αυτό, τους απαντούσε αφοπλιστικά: «Αν δεν υπήρχαμε κι εμείς πως θα βελτιώνονταν οι σεφ;».
Ο Ευάγγελος Λουίζος, γιός του ιδρυτικού στελέχους και πρώτου ομιλητή στην Ανόρθωση το 1911, Λούη Λοΐζου, ήταν άνθρωπος των τεχνών και των γραμμάτων. Η Αμμόχωστος είχε την ευτυχία και τη χαρά να φιλοξενήσει σημαντικούς πνευματικούς ανθρώπους, κι ανάμεσα σε πολλούς άλλους, τους ποιητές Γιώργο Σεφέρη και Οδυσσέα Ελύτη. Καλεσμένοι στην Κύπρο από τον φίλο τους Ευάγγελο Λ. Λουίζο, έμειναν στο «σπίτι που πάει να γίνει φυτό», όπως έγραψε ο Σεφέρης, για το ωραίο αρχοντικό της οδού Ηρακλέους. Το γεγονός έχει μεγάλη σημασία, γιατί καρπός αυτής της παραμονής είναι τα ποιήματα του Σεφέρη «…Κύπρον, ου μ’ εθέσπισεν…» ή όπως αργότερα μετονομάστηκε το βιβλίο του, «Ημερολόγιο Καταστρώματος Γ΄», που αναφέρονται στον κόσμο της Κύπρου. Αλλά και στον Ελύτη ανιχνεύουμε τις εμπειρίες της Κύπρου όπως στη «Μαρία Νεφέλη» και σε άλλα του κείμενα.
Η αρχαιολόγος Άννα Μαραγκού σε μία διάλεξή της είχε πει για τον θείο της: «Ο κοσμοπολίτης Ευάγγελος Λουίζος επανεκτυπώνει τα μοναδικά συγγράμματα του μεσαίωνα για την Κύπρο, το Χρονικό του Μαχαιρά, την Ιστορία της Κύπρου του Ντε μας Λατρί, το βιβλίο προσκέφαλο για τον κάθε ερευνητή του κυπριακού μεσαίωνα, τον Ανλάρ, για την Τέχνη της Αναγέννησης στην Κύπρο. Με δικά του έξοδα, οι πολύτιμες και πανάκριβες εκδόσεις “L’oiseau”, τυπώνονται στο Βέλγιο».
28 του Οκτώβρη σήμερα…
Ο Ευάγγελος Λουϊζος, πάνω απ’ όλα ήταν πατριώτης. Σύμφωνα με τον καθηγητή της Ιστορίας και της Αρχαιολογίας, Πέτρο Παπαπολυβίου, οι περιπτώσεις των Κυπρίων που κατατάχθηκαν, αρχικά, στον ελληνικό στρατό το 1940-1941 και οι προσωπικές τους ιστορίες δείχνουν το πατριωτικό τους πάθος. Μία από αυτές είναι και του Ευάγγελου Λούη Λουίζου.
Ο Ευάγγελος Λουίζος, και ο ίδιος μέλος της Ανόρθωσης επί δεκαετίες, έφεδρος αξιωματικός του ελληνικού στρατού, σύμφωνα με την ιστορία-θρύλο, ταξίδεψε από την Κύπρο με καΐκι στην Τουρκία, διέσχισε την Μικρά Ασία με σιδηρόδρομο κι έφτασε στη Θεσσαλονίκη
Στη Θεσσαλονίκη, αφού έλαβε το φύλλο πορείας του -ήταν έφεδρος ανθυπολοχαγός- στις 25 Νοεμβρίου 1940, σταμάτησε ένα ταξί και ζήτησε από τον οδηγό που έμεινε εμβρόντητος να τον οδηγήσει αμέσως στη μονάδα του στο βορειοηπειρωτικό μέτωπο!
Με την ευκαιρία της σημερινής επετείου, αναδημοσιεύουμε σχετικό σημείωμα του Πέτρος Παπαπολυβίου που δημοσιεύτηκε στον «Φιλελεύθερο» στις 27 Οκτωβρίου 2013 με τίτλο «Κύπριοι στον ελληνοϊταλικό πόλεμο»
«Η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου 1940 μας δίνει την ευκαιρία να θυμηθούμε τους Κυπρίους που είχαν ουσιαστικότερη προσφορά στον αγώνα στα βουνά της Ηπείρου και της Αλβανίας, προασπίζοντας την ελληνική ελευθερία. Η κυπριακή διάθεση για κατάταξη στον ελληνικό στρατό υπήρξε και αυτή τη φορά τεράστια, όμως οι σύμμαχοι, κατά τα άλλα, Βρετανοί εμπόδισαν με διάφορα προσχήματα τη μαζική στρατολόγηση, φοβούμενοι τις μελλοντικές επιπτώσεις από την επιστροφή χιλιάδων απομάχων με το ελληνικό εθνόσημο στη μεγαλόνησο.
Ο αριθμός των Κυπρίων που κατατάχθηκαν στον ελληνικό στρατό το 1940-1941, δεν μπορεί να υπολογιστεί ακριβώς. Η προσωπική μας εκτίμηση είναι ότι μαζί με τους φοιτητές – εθελοντές, προσεγγίζουν τους 200. Οι περισσότεροι, μόνιμοι κάτοικοι Ελλάδος ή Έλληνες υπήκοοι, κατατάχθηκαν μεμονωμένα, ενώ μιαν άλλη ομάδα αποτελούσαν οι αξιωματικοί κυπριακής καταγωγής. Οι Κύπριοι που κατάφεραν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες του ταξιδιού από το νησί τους, στις επικίνδυνες συνθήκες του πολέμου, και να φτάσουν, μέσω Αιγύπτου ή Τουρκίας, στην Αθήνα, για να καταταχθούν, ήταν ελάχιστοι και οι προσωπικές τους ιστορίες δείχνουν το πατριωτικό τους πάθος.
Οι περιπτώσεις των Ευάγγελου Λ. Λουΐζου, από την Αμμόχωστο, του γιατρού Θεόδωρου Μαρσέλλου, από τη Λάρνακα και του Δημήτρη Μαννούρη, αμαξά από την Ακανθού, είναι οι πιο χαρακτηριστικές: Ο πρώτος, γόνος μεγάλης οικογένειας της Αμμοχώστου, έφεδρος αξιωματικός του ελληνικού στρατού και κατοπινός ξεναγός στην Κύπρο του Γιώργου Σεφέρη, σύμφωνα με την ιστορία – θρύλο, μετά την κατάταξή του, στα τέλη Νοεμβρίου 1940, πήρε ταξί και ζήτησε από τον εμβρόντητο οδηγό να τον οδηγήσει από τη Θεσσαλονίκη στη μονάδα του στο μέτωπο… Ο Μαρσέλλος έφτασε κι αυτός στην Αθήνα, με τη γυναίκα του, μέσω Τουρκίας. Ύστερα από την κατάρρευση του μετώπου και αφού ταλαιπωρήθηκε για αρκετούς μήνες στην πρωτεύουσα, κατέληξε στη Ζαγορά του Πηλίου, από όπου βγήκε στο βουνό, στο 54ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ.
Μετά την επιστροφή του από τον πόλεμο εκδόθηκε το βιβλίο του «Χρυσά Βουνά. Το βιβλίο του αντάρτη» (Κύπρος: Λαϊκή Εκδοτική Εταιρεία, 1947), όπου περιγράφονται οι εμπειρίες του από το ελληνικό αντάρτικο. Τέλος, ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Δ. Μαννούρης, 63 χρονών κατά το 1940, είχε μια εντυπωσιακή στρατιωτική προϊστορία, αφού είχε καταταχθεί εθελοντικά στον πόλεμο του 1897, στους Βαλκανικούς πολέμους, στον Α Παγκόσμιο πόλεμο και στη Μικρασιατική εκστρατεία!
Από τους Κύπριους φοιτητές της Αθήνας, οι περισσότεροι κατατάχθηκαν στις 8 Δεκεμβρίου 1940. Ξεχώριζε ανάμεσά τους ο απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής Ροδίων Π. Γεωργιάδης, που έχασε τη ζωή του, όπως και ο αδελφός του Μιλτιάδης, στις ναζιστικές φυλακές της Γερμανίας, καταδικασμένος για αντιστασιακή δράση στην Αθήνα. Δύο φοιτητές της Ιατρικής από την Αμμόχωστο, ο Βαρνάβας Σιερίφης και ο Λουκής Λιασίδης ζήτησαν να πολεμήσουν, αντί να τους ανατεθούν ιατρικά καθήκοντα, και τραυματίστηκαν στις μάχες των υψωμάτων του Τεπελενίου. Ο πρώτος απεβίωσε σε νοσοκομείο του Μεσολογγίου, και ο δεύτερος αργότερα, το 1942, σε νοσοκομείο της Αθήνας. Ένας πέμπτος εθελοντής από την κυπριακή φοιτητική ομάδα, ο Λεμεσιανός Ανδρέας Δρουσιώτης, συνέχισε τη δράση του και στην Αντίσταση, από τις γραμμές του ΕΛΑΣ, και σκοτώθηκε πολεμώντας στην Πιερία, στις 19 Οκτωβρίου 1944.
* Η φωτογραφία του Ευάγγελου Λούη Λουίζου είναι του 1953 με φωτογράφο τον Γιώργο Σεφέρη.