Περισσότερο από όλα, ο Μπόρις Μπελένκιν ήταν ενθουσιασμένος για το ότι επιτέλους θα δοκίμαζε αληθινή τσίχλα. Ενώ πλησίαζαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1980, οι Σοβιετικές αρχές ήθελα να δείξουν στους δεκάδες χιλιάδες επισκέπτες το καλύτερο τους πρόσωπο.
Υποσχέθηκαν να γεμίσουν τα καταστήματα με δυτικά προϊόντα για να δείξουν ότι η ζωή στην Μόσχα δεν είναι μόνο όσο καλή είναι στη Δύση, αλλά καλύτερη. Έφεραν μπουκαλάκια με pepsi, τσιγάρα marlboro και Αμερικάνικες τσίχλες.
«Ήταν απλά η βιτρίνα», λέει ο Μπελένκιν, 38 χρόνια μετά. «Υπήρχαν μερικά πράγματα αλλά ήταν πολύ περιορισμένα. Πήγα σε κάποιους τόπους που νόμιζα ότι θα έβρισκα καλή μπύρα ή τσιγάρα αλλά δεν υπήρχε τίποτα».
Η μεγαλύτερη απογοήτευση όμως, ήταν οι τσίχλες. «Ήταν οι συνηθισμένες Σοβιετικές τσίχλες», είπε ο Μπελένκιν, που ήταν ένας 26χρονος ποιητής το 1980. «Ήθελα Χόλυγουντ, αληθινή Αμερικάνικη τσίχλα, αλλά ήταν η ίδια άσχημη τσίχλα σε διαφορετικό πακέτο».
Οι Ολυμπιακοί του 1980, έδωσαν την ευκαιρία σε πολλούς κατοίκους της Μόσχας να συναντήσουν για πρώτη φορά στη ζωή τους ανθρώπους από ένα άλλο κόσμο: όχι μόνο τους αθλητές αλλά και τους φιλάθλους που θα έρχονταν να παρακολουθήσουν τους αγώνες.
Οι ομοιότητες με τη τωρινή Ρωσία και το φετινό Παγκόσμιο Κύπελλο είναι αρκετές. Όμως η Ρωσία δεν είναι πλέον ένα κλειστό κράτος. Οι τουρίστες μπορούν να επισκεφθούν τη χώρα όποτε θέλουν. Το 2017 η Αγία Πετρούπολη μόνο, υποδέχθηκε 3.6 εκατομμύρια επισκέπτες.
Ακόμη και μετά τις εμπορικές κυρώσεις από τη Δύση, τα υλικά αγαθά δεν λείπουν από την Μόσχα. Η πόλη έχει όσα προϊόντα έχει το Παρίσι και το Λονδίνο.
Παρόλα αυτά, φέτος κανείς δεν μπορούσε να αγνοήσει τις μνήμες του 1980. Όπως και τότε, έτσι και τώρα υπήρχαν άνθρωποι που πιστεύουν ότι η Ρωσία δεν έπρεπε να φιλοξενήσει την μεγαλύτερη αθλητική διοργάνωση του κόσμου.
«Δεν πίστευα ότι η Σοβιετική Ένωση θα διοργάνωνε ποτέ Ολυμπιακούς», είπε ο Μπελένκιν. «Έμοιαζε ανήθικο να διοργανώσεις τους αγώνες σε μια χώρα με τόσο πολλούς πολιτικούς κρατούμενους. Δεν ήμουν φίλαθλος, όμως οι Ολυμπιακοί έμοιαζαν να ανήκουν στην άλλη πλευρά, στην αποκορύφωση του ελεύθερου κόσμου».
Σήμερα, ο κόσμος δεν είναι μοιρασμένος όπως τότε. Παρόλα αυτά, το Παγκόσμιο Κύπελλο έλαβε χώρα σε μια περίοδο όπου οι σχέσεις της Ρωσίας με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ βρίσκονται στο χειρότερο τους σημείο εδώ και δεκαετίες. Ο πόλεμος στη Συρία και την Ουκρανία, οι κατηγορίες περί δηλητηρίασης Βρετανών πρακτόρων, το σκάνδαλο ντόπινγκ στους Ολυμπιακούς του Σότσι και η κατάρριψη του αεροπλάνου MH17 έχουν αμαυρώσει τις σχέσεις Ρωσία-Δύσης.
Αρκετοί επίσης υποστήριξαν ότι θα έπρεπε να αφαιρεθεί η διοργάνωση του Μουντιάλ από τη Ρωσία, λόγω του ιστορικό της με τον ρατσισμό και την ομοφοβία.
Όπως οι Σοβιετικές αρχές το 1980 ήθελα να χρησιμοποιήσουν τους Ολυμπιακούς για να δείξουν το μεγαλείου του Μαρξισμού-Λενινισμού, έτσι και ο Βλάντιμιρ Πούτιν χρησιμοποίησε το Μουντιάλ για να δείξει το μοντέρνο, δυναμικό πρόσωπο της Ρωσίας. Το 2010, όταν ανακοινώθηκε η ανάθεση της διοργάνωσης στη χώρα του, υποσχέθηκε ότι θα άλλαζε την αντίληψη που έχει όλος ο πλανήτης για αυτήν.
Ταξιδεύοντας στη Ρωσία τις τελευταίες εβδομάδες, αυτή η αντίληψη απασχολούσε αρκετά τους Ρώσους.
Η FIFA υπολόγισε ότι περισσότεροι από ένα εκατομμύριο οπαδοί ταξίδεψαν στη χώρα τον τελευταίο μήνα. Σε κάθε πόλη, η πρώτη ερώτηση που έκαναν οι περισσότεροι ντόπιοι στους οπαδούς ήταν αν τους αρέσει η Ρωσία, αν περνούν καλά και αν τους φέρονται καλά. Οι άνθρωποι εδώ θέλουν πολύ να διορθώσουν την αρνητική εικόνα που έφτιαξαν τα Δυτικά ΜΜΕ για αυτούς.
«Όλοι ανακαλύψαμε μια υπέροχη, φιλόξενη χώρα, γεμάτη από ανθρώπους που θέλουν να δείξουν στον κόσμο ότι αυτά που λέγονται κάποιες φορές για τη Ρωσία δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα», είπε ο πρόεδρος της FIFA, Τζιάνι Ινφαντίνο. Ο Πούτιν είπε ότι ήταν «κατενθουσιασμένος που οι επισκέπτες είδαν τα πάντα με τα δικά τους μάτια και οι μύθοι και οι προκαταλήψεις κατέρρευσαν».
Αυτό που άφησαν πίσω τους οι Ολυμπιακοί του 1980, όμως, δεν ήταν το ποια χώρα ανακάλυψαν οι ξένοι, αλλά το τι ανακάλυψαν οι ντόπιοι όταν τους δόθηκε η ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με ένα άλλο κόσμο.
Λίγα χρόνια πριν από τους Ολυμπιακούς, ο Μπελένκιν – που τώρα είναι διευθυντής σε μια βιβλιοθήκη – έγραψε ένα σατιρικό στίχο που έγινε διάσημος στους κύκλους των ακτιβιστών που σύχναζε τότε. Η πρώτη γραμμή έλεγε: «δεν θα γίνουν ποτέ Ολυμπιακοί στην Μόσχα. Η δεύτερη υποστήριζε ότι δεν θα έπεφτε ποτέ η Σοβιετική Ένωση».
Κοιτώντας πίσω, για τη γενιά που μεγάλωσε εκείνα τα χρόνια, οι Ολυμπιακοί αντιπροσωπεύουν την αρχή του τέλους για την ΕΣΣΔ. Ένιωθε σαν «ένα σύμβολο του τέλους για την Σοβιετική Ένωση», είπε ο συγγραφέας, Γιούρι Σαπρίκιν.
Ο Μπελένκιν διαφωνεί με τη θέση του ότι οι Ολυμπιακοί ήταν αυτοί που έφεραν το τέλος της ΕΣΣΔ όμως πιστεύει ότι τα λεφτά που ξοδεύτηκαν για να γίνει η διοργάνωση ίσως να επιτάχυναν τη διάλυση της.
Έτσι, δεν αισιοδοξεί ότι το Μουντιάλ θα φέρει κάποια μακροχρόνια αλλαγή στη Ρωσία. Το πνεύμα φιλοξενίας και προοδευτικότητας που επικράτησε κατά τη διάρκεια της διοργάνωσης δεν πιστεύει ότι θα παραμείνει.
Το φετινό Παγκόσμιο Κύπελλο, για πολλούς ντόπιους ήταν μια υπέροχη γιορτή, μια ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με ανθρώπους που υπό διαφορετικές συνθήκες δεν θα επισκέπτονταν ποτέ το Καζάν, τη Σαμάρα ή το Στάλινγκραντ. Όμως ξέρουν ότι όταν οι γιορτές τελειώνουν, η κανονική ζωή συνεχίζει.
Μετάφραση: Στέλιος Μαραθοβουνιώτης.