ΤΗΣ ΔΡ. ΜΑΙΡΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ-ΠΑΠΑΜΙΛΤΙΑΔΗ*
Ο αθλητισμός υπήρξε ανέκαθεν ανδρικό πεδίο δράσης, και αυτή η διαπίστωση αφορά τόσο στην αθλητική συμμετοχή, όσο και στην εκπροσώπηση γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Η ανισότητα που επικρατεί στην κορυφή της αθλητικής ηγετικής πυραμίδας στην Κύπρο είναι απογοητευτική, και σίγουρα δεν περιορίζεται μόνο στον αθλητισμό.
Σύμφωνα με το Sydney Scoreboard (παγκόσμιο δείκτη για τη συμμετοχή γυναικών στην αθλητική ηγεσία) τα στοιχεία δείχνουν ότι η Κύπρος καταγράφει ιδιαίτερα χαμηλά ποσοστά όσον αφορά στην εκπροσώπηση του γυναικείου φύλου στα συμβούλια αθλητικών οργανισμών (13.6%), ενώ στο επίπεδο εκπροσώπησης τους σε διευθυντικές θέσεις τα αποτελέσματα είναι μηδαμινά. Παρόμοια στοιχεία έχει εντοπίσει και η έρευνα της Επιτροπής για την Ισότητα των Δύο Φύλων στον αθλητισμό το 2011, η οποία επανελήφθη και το 2014 για συγκριτικούς σκοπούς.
Επιπρόσθετα, η έρευνα αυτή κατέδειξε ότι το ποσοστό συμμετοχής γυναικών στην κορυφή των κέντρων λήψης αποφάσεων -θέση προέδρου– είναι ακόμα μικρότερο και ανέρχεται μόλις στο 4,5%, επισημαίνοντας ταυτόχρονα ότι συγκριτικά με το 2011, όχι μόνο δεν υπήρξε πρόοδος σε αυτό τον τομέα, αλλά αντίθετα, υπήρξε άνοιγμα της ψαλίδας υπέρ των ανδρών. Επιπλέον, ελάχιστοι αθλητικοί φορείς υιοθέτησαν και εφαρμόζουν συγκεκριμένη πολιτική υποχρεωτικής συμμετοχής γυναικών στο Δ.Σ. ή το Ε.Σ.
Τα παραπάνω απογοητευτικά στοιχεία, μας οδηγούν στο ερώτημα: Τι φταίει; Το μόνο που μπορώ να πω με βεβαιότητα είναι ότι το πρόβλημα δεν έγκειται στις ικανότητες, προσόντα, δεξιότητες, κατάρτιση ή εκπαίδευση των γυναικών. Και, ως ακαδημαϊκός, θα επιχειρηματολογήσω με επιστημονικά τεκμήρια, αφού αρκετές έρευνες σε διάφορους επιχειρηματικούς τομείς έδειξαν ότι επιχειρήσεις με μεγαλύτερη εκπροσώπηση του γυναίκειου φύλου στα επίπεδα λήψης αποφάσεων είχαν σημαντικά υψηλότερη οικονομική απόδοση από επιχειρήσεις με μικρότερη γυναικεία εκπροσώπηση, καθώς και σημαντικότατα οφέλη σε επίπεδο διακυβέρνησης.
Επίσης, οι γυναίκες φαίνεται να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές όσον αφορά στην ηγεσία και καθοδήγηση των εργαζομένων, στην ανάληψη πρωτοβουλιών, στην επικοινωνία, έχουν εξαιρετικές διαπραγματευτικές ικανότητες, και επιδεικνύουν υψηλά επίπεδα συναισθηματικής νοημοσύνης, του βασικότερου ίσως συστατικού επιτυχίας σύμφωνα με τελευταίες έρευνες.
Αναλογιζόμενοι λοιπόν τα σημαντικά ερευνητικά αποτελέσματα τα οποία αντικατοπτρίζουν την αποτελεσματικότητα των γυναικών σε ηγετικές θέσεις, τα κύρια αίτια της υπο-εκπροσώπησης τους σε θέσεις κλειδιά βρίσκονται σε άλλους, κοινωνικούς κυρίως, λόγους. Τα κοινωνικά στερεότυπα αναφορικά με τον ρόλο των γυναικών, οι ρατσιστικές και σεξιστικές συμπεριφορές, η απουσία υποδομών που διευκολύνουν τη συμμετοχή των γυναικών στην ηγετική πυραμίδα, είναι μόνο κάποιοι από τους παράγοντες που αποτελούν τροχοπέδη στη συμμετοχή των γυναικών σε ηγετικές θέσεις.
Προκύπτει η επιτακτική ανάγκη για αλλαγή των θεσμοποιημένων περιορισμών και στερεότυπων, έτσι ώστε η κοινωνία να δέχεται ευκολότερα μια γυναίκα στην εξουσία. Η υλοποίηση του πιο πάνω στόχου, ωστόσο, απαιτεί ένα μακρύ αγώνα ο οποίος προϋποθέτει τη συνέργεια μεταξύ των δύο φύλων. Ένα δραστικό μέτρο για την προώθηση της συμμετοχής των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων είναι η ποσόστωση, η οποία πιστεύω, θα μπορέσει να επιταχύνει την πρόοδο και να αυξήσει σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα τη συμμετοχή γυναικών στις υψηλότερες βαθμίδες του αθλητικού μας συστήματος.
Στην Κύπρο μόλις πέρσι ψηφίστηκε από τη βουλή πρόταση νόμου αναφορικά με την ισορροπημένη εκπροσώπηση των δύο φύλων στα συμβούλια των Ημικρατικών Οργανισμών. Ωστόσο, αυτό που πρέπει να αντιληφθούμε είναι ότι η ποσόστωση δεν αναιρεί ούτε ανατρέπει τη συμμετοχή βασισμένη στα προσόντα και ικανότητες. Το μέτρο της ποσόστωσης είναι πιστεύω επιβεβλημένο για να εξαλείψει την ανισότητα και να εξυπηρετήσει ουσιαστικά τη συνταγματική αρχή της ισότητας.
Γίνεται πιστεύω αντιληπτό ότι η ποσόστωση μπορεί να βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό. Ωστόσο, για να είναι αποτελεσματική θα πρέπει να εφαρμόζεται με διαδικασίες επιλογής βασισμένες σε διαφανή κριτήρια που θα λαμβάνουν υπόψη τα προσόντα και τις ικανότητες, με κύριο στόχο την αύξηση της διαφορετικότητας και της πολυφωνίας, και κατ’ επέκταση τη δημιουργία πιο ισχυρών οργανισμών.
Η τοποθέτηση γυναικών σε θέσεις κλειδιά βασισμένη αποκλειστικά στο φύλο, όχι μόνο δεν βοηθά, αλλά αντίθετα, υπονομεύει την όλη προσπάθεια. Για να επιτύχουμε αλλαγή στη νοοτροπία, οι γυναίκες που τοποθετούνται σε ηγετικές θέσεις θα πρέπει να αποτελούν πρότυπα (Role Models) για τις άλλες γυναίκες, έτσι ώστε να τις εμπνεύσουν και να τις ενθαρρύνουν. Σε αντίθετη περίπτωση, το μέτρο της ποσόστωσης αποτελεί απλώς μια «φαρμακευτική αγωγή» η οποία καταπολεμά τα συμπτώματα ενός μεγαλύτερου κοινωνικού προβλήματος.
Για να μειωθούν και, μακροπρόθεσμα, να εξαλειφθούν οι διακρίσεις, η ποσόστωση (νομοθετική η εθελοντική) θα πρέπει να συνδυαστεί με άλλες, προληπτικές στρατηγικές, οι οποίες έχουν ως στόχο την κοινωνική αλλαγή. Εισηγούμαι, για παράδειγμα, την εκπόνηση ερευνών αναφορικά με τα οφέλη της συμμετοχής γυναικών στην αθλητική ηγεσία, τη σύμπραξη των ΜΜΕ με την δημοσιοποίηση βέλτιστων πρακτικών και την προώθηση γυναικών/προτύπων, και τη συμπερίληψη εισηγήσεων στον κώδικα διακυβέρνησης των οργανισμών με στόχο την αλλαγή στην κουλτούρα και νοοτροπία.
Επιπλέον, η προσπάθεια αυτή θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει και πρώιμες δράσεις μέσω του εκπαιδευτικού μας συστήματος, αφού η ισότητα είναι πρωτίστως θέμα παιδείας. Εν κατακλείδι, ας μην ξεχνάμε ότι η μη αξιοποίηση των ικανοτήτων και δεξιοτήτων προσοντούχων γυναικών αποτελεί σπατάλη ταλέντων και απώλεια δυνητικής ανάπτυξης για τους αθλητικούς μας οργανισμούς.
Αντισταθμίζει πραγματικά εμπόδια
Το μέτρο της ποσόστωσης δεν κάνει διακρίσεις υπέρ των γυναικών, αλλά αντισταθμίζει πραγματικά εμπόδια που τους στερούν το δικό τους μερίδιο στην ηγεσία. Στον χώρο του αθλητισμού υπήρξαν αρκετές εισηγήσεις για την εφαρμογή μέτρων υπέρ της συμμετοχής γυναικών σε επίπεδο λήψης αποφάσεων, με την ΔΟΕ να προτείνει ένα ποσοστό της τάξεως του 20% για τους αθλητικούς φορείς–μέλη του Ολυμπιακού Κινήματος. Ωστόσο, το μέτρο αυτό ήταν σε εθελοντική βάση και η εφαρμογή του δεν θεωρήθηκε προτεραιότητα. Επίσης, υπήρξαν αναφορές και στη Λευκή Βίβλο για τον Αθλητισμό που έχει εκδώσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όμως οι αναφορές αυτές ήταν γενικές και ασαφείς χωρίς να συνοδεύονται από συγκεκριμένες δράσεις.
Πρόσφατο παράδειγμα το οποίο χρήζει αναφοράς είναι αυτό της Ιρλανδίας, η οποία πριν από τρεις μήνες έχει καταθέσει πρόταση νόμου σύμφωνα με την οποία οι αθλητικοί οργανισμοί δεν θα μπορούν να λάβουν τη χρηματοδότηση του κράτους εάν στα συμβούλιά τους δεν συμμετέχουν γυναίκες σε ποσοστό 30%! Η ίδια πρακτική έχει εφαρμοστεί και από τη βρετανική κυβέρνηση, με την εισαγωγή του Υποχρεωτικού Κώδικα Αθλητικής Διακυβέρνησης, σύμφωνα με τον οποίο οι αθλητικοί οργανισμοί που αιτούνται κρατικής χρηματοδότησης θα πρέπει να συμπεριλαμβάνουν στα συμβούλιά τους γυναίκες σε ποσοστό 30% τουλάχιστον.
Αυτή η πολιτική φαίνεται να υποχρέωσε την Αγγλική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία (UK’s FA) να εξαγγείλει, πριν από λίγες μέρες, την προώθηση πρότασης για συμμετοχή γυναικών στο συμβούλιο της Ομοσπονδίας σε ποσοστό 30%, αφού σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιεύματα στον βρετανικό Τύπο, οι Ομοσπονδίες Ποδοσφαίρου, Ράγκμπι και Κρίκετ κινδύνευαν να χάσουν την κρατική επιχορήγηση λόγω μη συμμόρφωσής τους με τον Κώδικα.
* Η Δρ Μαίρη Χαραλάμπους – Παπαμιλτιάδη (PhD, MSc, MBA) είναι Διδάκτωρ, Αθλητική Διοίκηση στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου.