Μια μοναδική στην παγκόσμια ιστορία αυθόρμητη συμφιλίωση μεταξύ αντίπαλων πλευρών καταγράφηκε τα Χριστούγεννα του 1914, τέσσερις μήνες μετά την έναρξη του Ά Παγκοσμίου Πολέμου: Mετά από μήνες αιματοχυσίας, στρατιώτες και των δύο αντιμαχόμενων πλευρών εγκατέλειψαν τα χαρακώματα και συναντήθηκαν σε μια άτυπη, αλλά πιο ουσιαστική από ποτέ εκεχειρία.
Αναμφίβολα οι φρικτές μάχες των προηγούμενων μηνών δεν προιδέαζαν για αυτό που θα συνέβαινε παραμονές Χριστουγέννων, όταν τα πράγματα ξαφνικά ησύχασαν, τουλάχιστον για λίγο.
Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι πριν την ανακωχή ο Πάπας Βενέδικτος ο 15ος είχε κάνει έκκληση σε διάφορες κυβερνήσεις να «σωπάσουν» τα όπλα τη μέρα των Χριστούγεννων, μια ιδέα που απορρίφθηκε επισήμως. Ωστόσο, φαίνεται ότι η μιζέρια της καθημερινής ζωής στα χαρακώματα ήταν αρκετή για να παρακινήσει τα στρατεύματα να ξεκινήσουν την εκεχειρία – πράγμα που σημαίνει ότι είναι δύσκολο να εντοπίσουμε τι ακριβώς συνέβη.
Μια τεράστια ποικιλία διαφόρων προφορικών αναφορών, σημειώματα ημερολογίων και επιστολές από τους συμμετέχοντες αποτυπώνουν την εικόνα μιας μη «τυπικής» ανακωχής. Μέχρι σήμερα οι ιστορικοί εξακολουθούν να διαφωνούν σχετικά με τις ιδιαίτερες λεπτομέρειες του ιστορικού συμβάντος: Κανείς δεν ξέρει από πού ξεκίνησε ακριβώς ή πώς εξαπλώθηκε ή αν κάποια περίεργη εορταστική μαγεία ξέσπασε μέσα από τα χαρακώματα. Παρ΄όλ αυτά, περίπου 100.000 άνθρωποι πιστεύεται ότι έχουν συμμετάσχει στη θρυλική εκεχειρία.
Πώς ξεκίνησε η ανακωχή – Τα κάλαντα των Χριστουγέννων
Oι περισσότερες αναφορές υποστηρίζουν ότι η εκεχειρία ξεκίνησε με τα κάλαντα την παραμονή των Χριστουγέννων. Όπως περιγράφει ο Graham Williams της Πέμπτης Ταξιαρχίας του Λονδίνου «πρώτα οι Γερμανοί τραγουδούσαν ένα χριστουγεννιάτικό ύμνο και έπειτα ακολουθούσαμε, τραγουδώντας κάποιον από τους δικούς μας, μέχρι που ξεκινήσαμε να τραγουδούμε το “O Come, All Ye Faithful” και οι Γερμανοί άρχισαν να τραγουδούν τον ίδιο ύμνο με λατινικές λέξεις ‘Adeste Fideles’. Και σκέφτηκα, καλά αυτό είναι πραγματικά κάτι εξαιρετικό – δύο έθνη να τραγουδούν τα ίδια κάλαντα κατά τη διάρκεια ενός πολέμου».
Το επόμενο πρωί, σε μερικά σημεία, Γερμανοί στρατιώτες ξεπήδησαν από τα χαρακώματά τους, φωνάζοντας «Καλά Χριστούγεννα» στα αγγλικά. Στρατιώτες των Συμμαχικών Δυνάμεων βγήκαν με προσοχή για να τους χαιρετήσουν. Άλλες μαρτυρίες αναφέρουν ότι σε κάποιους οι Γερμανοί έκαναν σημάδια που έλεγαν «Δεν πυροβολείτε – Δεν πυροβολούμε». Κατά τη διάρκεια της ημέρας, τα στρατεύματα αντάλλαξαν δώρα με τσιγάρα, φαγητό και καπέλα.
Η χριστουγεννιάτικη εκεχειρία επέτρεψε και στις δύο πλευρές να θάψουν τελικά τους νεκρούς συντρόφους τους, των οποίων τα σώματα είχαν παραμείνει για εβδομάδες άταφα, στο έδαφος ανάμεσα στα αντίπαλα χαρακώματα.
Το φαινόμενο πήρε διάφορες μορφές σε ολόκληρο το δυτικό μέτωπο. Μια μαρτυρία μάλιστα αναφέρει πως ένας Βρετανός στρατιώτης είχε κουρέψει τα μαλλιά του από τον Γερμανό «προπολεμικό» κουρέα του, ενώ αρκετοί σημειώνουν ότι οι στρατιώτες έπαιξαν ποδόσφαιρο με αυτοσχέδιες μπάλες, παρόλο που, αντίθετα με τον λαϊκό θρύλο, φαίνεται απίθανο να υπήρξαν κάποιου είδους οργανωμένοι αγώνες.
Η εκεχειρία ήταν ευρέως διαδεδομένη αλλά όχι καθολική. Τα στοιχεία δείχνουν ότι σε πολλά σημεία συνεχίστηκαν οι πυροβολισμοί και σε τουλάχιστον δύο όπου επιχειρήθηκε ανακωχή οι στρατιώτες που προσπαθούσαν να αδελφωθούν πυροβολήθηκαν από τις αντίπαλες δυνάμεις, καθώς όταν οι ηγεσίες έμαθαν για την ανακωχή φρόντισαν να μη ξανασυμβεί. Και όντως ήταν κάτι που δεν έγινε ποτέ ξανά τα επόμενα χρόνια. Ασφαλώς βέβαια ήταν μόνο μια μικρή ανακωχή, όχι ειρήνη, εφόσον οι εχθροπραξίες επέστρεψαν σε μερικά μέρη αργότερα εκείνη την ημέρα και σε άλλα μετά την Πρωτοχρονιά.
«Θυμάμαι τη σιωπή, τον απόκοσμο ήχο της σιωπής», ανέφερε ο παλαίμαχος Alfred Anderson, ο οποίος αργότερα υπενθύμισε στο περιοδικό The Observer «ήταν μια σύντομη ειρήνη σε έναν τρομερό πόλεμο».
Έναν αιώνα αργότερα, η εκεχειρία μνημονεύεται ως ένδειξη της δύναμης της ελπίδας και της ανθρωπιάς σε μια πραγματικά σκοτεινή περίοδο της ιστορίας, ενώ έχει απαθανατιστεί σε παιδικά παραμύθια, όπως το «War Game» του Michael Foreman και σε ταινίες όπως «Joyeux Noel» και «Oh, What a Lovely War!». Το γεγονός μάλιστα ότι μνημονεύεται ευρέως οφείλεται στο ότι συμβολίζει την ανθρώπινη επιθυμία για ειρήνη, ανεξάρτητα από το πόσο φευγαλέα μπορεί να είναι.