Ο Βλαντιμίρ Πούτιν δεν είναι φίλαθλος του ποδοσφαίρου – το χόκεϊ επί πάγου ήταν πάντα το πάθος του – όμως πριν από οκτώ χρόνια, όταν η FIFA ανακοίνωσε ότι η Ρωσία θα διοργανώσει το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2018, αφηγήθηκε μία ιστορία με την οποία ήθελε να δείξει ότι κατανοεί πλήρως τι σημαίνει η διοργάνωση και το άθλημα για τη χώρα του και για όλο τον κόσμο.
Ο Πούτιν είχε μόλις φτάσει στη Ζυρίχη λίγες ώρες πριν την ανακοίνωση της FIFA. Ως ο τότε πρωθυπουργός της χώρας ευχήθηκε να απολαύσουν την απροσδόκητη νίκη, και δεν άφηνε καν το ενδεχόμενο της ήττας να συζητηθεί.
Πραγματοποίησε μία συνέντευξη τύπου όπου ο τόνος ήταν ως επί το πλείστων θριαμβευτικός εξηγώντας πως οι Ρώσοι ολιγάρχες και οι εταιρίες της χώρας θα χρηματοδοτούσαν με δισεκατομμύρια δολάρια τη διοργάνωση. Ανάμεσα στο ακροατήριο βρισκόταν και ο Ρόμαν Αμπράμοβιτς της Τσέλσι, που φάνηκε ικανοποιημένος απ’ όσα άκουγε.
Καθώς αφηγούνταν την ιστορία, ο Πούτιν αναπολούσε με ρομαντισμό παλιότερες εποχές. Γεννημένος στο Λένιγκραντ, λίγο μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως είπε, έμαθε από μικρός το τι είχε υποφέρει η πόλη κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η πολιορκία της Αγίας Πετρούλης διήρκησε σχεδόν 900 ημέρες. Δεν υπήρχε ούτε ηλεκτρισμός, ούτε τρεχούμενο νερό, ούτε θέρμανση κατά τη διάρκεια του ρωσικού χειμώνα. Επιπλέον τα γερμανικά βλήματα συνέχιζαν να πέφτουν καθημερινά.
Περιέγραψε πως – ακόμη και στο αποκορύφωμα των μαχών – «ποδοσφαιρικοί αγώνες λάμβανα χώρα, ακόμη και σε τραγικές στιγμές». Το ποδόσφαιρο «βοήθησε τους κατοίκους της πόλης να ορθώσουν ανάστημα και να επιβιώσουν».
«Το ποδόσφαιρο φέρνει λάμψη στις ζωές των ανθρώπων, γέρων και νέων», είπε.
Το όραμα του Πούτιν για το Παγκόσμιο Κύπελλο και τι μπορεί να κάνει για τη Ρωσία ήταν αυτό ακριβώς. Να δώσει λάμψη στο έθνος, να εμπνεύσει το λαό και να βοηθήσει τη ραγδαία αναπτυσώμενη χώρα να ορθώσει το ανάστημά της. Θέλει η διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου να αποδείξει ότι η Ρωσία δεν είναι αυτό που ήταν και ότι έχει γίνει κάτι νέο, κάτι διαφορετικό. Θέλει να αποδείξει ότι «είμαστε μία ανοιχτή και διαφανής χώρα».
«Οι εκατοντάδες χιλιάδες φίλαθλοι που θα φθάσουν στη Ρωσία σε οκτώ χρόνια», είχε πει, θα βρουν εγκαταστάσεις υψηλότατου επιπέδου «οι οποίες θα έχουν ολοκληρωθεί εγκαίρως και θα είναι τέλειες». Σύμφωνα με τον Πούτιν, οι επισκέπτες θα ανακαλύψουν μία χώρα η οποία δεν είχε καμία σχέση με ότι είχαν μάθει στο σχολείο ή ότι είχαν ακούσει στις ειδήσεις.
«Πολλά στερεότυπα παλαιότερων εποχών, από την ψυχροπολεμική περίοδο, πλανούνται στην ευρώπη και τρομάζουν τους ανθρώπους», είχε πει ο Πούτιν. «Όσο περισσότερο ερχόμαστε σε επαφή, τόσο περισσότερο θα καταστρέφονται τα στερεότυπα». Η Ρωσία – η δική του Ρωσία – άλλαξε και το Παγκόσμιο Κύπελλο μπορεί να το αποδείξει.
Οκτώ χρόνια μετά, αυτό μοιάζει μια μακρινή προοπτική. Οι σχέσεις μεταξύ Δύσης και Ρωσίας είναι τόσο τεταμένες όσο ήταν την εποχή της πτώσης του τοίχους του Βερολίνου. Από την ημέρα που ο Πούτιν επανήλθε στην Προεδρία της Ρωσίας το 2012, η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, προσάρτησε την Κριμαία, έχει εμπλοκή στην υπόθεση της κατάρριψης επιβατικού αεροσκάφους και υποβάθμισε τις προσπάθειες για να βρεθεί λύση στη διαμάχη της Συρίας.
Έχει κατηγορηθεί ότι επέβλεψε το κρατικό πρόγραμμα ντοπαρίσματος αθλητών, που επηρέασε τα αποτελέσματα των Ολυμπιακών Αγώνων στο Σότσι και την εμπλοκή όχι μόνο στις αμερικάνικες προεδρικές εκλογές αλλά και στη ψηφοφορία για το κατά πόσο η Βρετανία θα εγκαταλείψει την Ε.Ε.. Οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες υποστηρίζουν ότι η Ρωσία κρύβεται πίσω από το δηλητηρίαση του Σεργκέι Σκριπάλ, ενός πρώην διπλού πράκτορα, και της κόρης του Γιούλια στην Αγγλία στις αρχές του έτους.
Στο εσωτερικό της Ρωσίας, πολύ λίγοι πιστεύουν ότι η Ρωσία του Πούτιν είναι το «ανοιχτό και διαφανές κράτος» το οποίο οραματιζόταν ο Ρώσος Πρόεδρος το 2010. Το παρατηρητήριο ανθρωπίνων δικαιωμάτων υποστηρίζει ότι το κράτος είναι πολύ πιο καταπιεστικό από οποιαδήποτε περίοδο ακολούθησε τον Ψυχρό Πόλεμο. Η εσωτερική αντιπολίτευση έχει κατασταλεί, ενώ οι εκλογές είναι παρωδία.
Υπάρχουν κι αυτοί που υποστηρίζουν εδώ και χρόνια ότι έπρεπε να πάρουν τη διοργάνωση από τη Ρωσία, αφού υπάρχουν υποψίες ότι κάποιοι δωροδοκήθηκαν κατά την ψηφοφορία. Η Ρωσία αρνήθηκε να συνεργαστεί με τους ανακριτές που ανέλαβαν να διερευνήσουν την υπόθεση δωροδοκίας για την ανάθεση των Παγκοσμίων Κυπέλλων του 2018 και του 2022, υποστηρίζοντας ότι οι υπολογιστές των ανθρώπων που απάρτιζαν την επιτροπή διεκδίκησης της διοργάνωσης είχαν κατά λάθος καταστραφεί. Επιπλέον υπάρχει σοβαρό πρόβλημα ρατσισμού και ομοφοβίας στη χώρα.
Κι όμως, όσο κι αν ακούγεται παράξενο, με δεδομένο τι έχει συμβεί μεταξύ της ανάθεσης της διοργάνωσης και της έναρξης της, υπήρχε μία βάση σε όσα είπε ο Πούτιν το 2010. Δεν είναι κατ’ ανάγκη αξιοθαύμαστο, άξιο επαίνου ή ορθό αλλά είναι γεγονός ότι από τη στιγμή που θα αρχίσει το τουρνουά, θα δούμε μία μεγάλη μετάλλαξη. Στη Βραζιλία πριν τέσσερα χρόνια, πραγματοποιήθηκαν μεγάλες απεργίες λίγο πριν την τελετή έναρξης για να αναδειχθούν τα μεγάλα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα της χώρας. Ο κόσμος έλαβε την πληροφόρηση και έστρεψε το βλέμμα στους αγώνες μόλις ξεκίνησε το τουρνουά. Το Παγκόσμιο Κύπελλο είναι κάτι σαν τσίρκο και ένα τσίρκο είναι στην πραγματικότητα μία ψευδαίσθηση, απόσπαση της προσοχής και ταχυδακτυλουργικά;
Ο πλανήτης θα παρακολουθεί, όπως κάνει πάντα. Θα βρει ήρωες να αγαπήσει και κακούς να μισήσει. Θα χαρεί και θα λυπηθεί. Το Παγκόσμιο Κύπελλο είναι κάτι το ξεχωριστό, για πολλούς, για τους περισσότερους, στο επίκεντρο της διοργάνωσης αυτό που μετράει είναι τα γκολ, όχι που διεξάγεται η διοργάνωση.
Πολύ περισσότερο θα παρακολουθεί η ίδια η Ρωσία. Κι είναι αυτό που μετράει περισσότερο για τον Πούτιν. Όχι πως ο κόσμος βλέπει τη Ρωσία, αλλά πως η Ρωσία βλέπει τον εαυτό της.
Η Εθνική Ρωσίας, είναι η διοργανώτρια με τη χαμηλότερη κατάταξη στην Ιστορία, δεν φαίνεται ικανή να κάνει πολλά. Οι ελπίδες επικεντρώνονται στο να μην αποκλειστεί από τη φάση των ομίλων. Ακόμη και ο ίδιος ο Πούτιν απέφυγε να συνδεθεί με την εθνική ομάδα. Όπως έχει δείξει η ιστορία δεν είναι σε θέση να αποδεχθεί την ήττα, σε οποιαδήποτε μορφή.
Αυτό που μετράει περισσότερο είναι το πως η Ρωσία θα ανταποκριθεί εκτός γηπέδου. Μπορεί να αποδείξει ότι είναι το έθνος που οραματίζεται ο Πούτιν. Μπορεί να διοργανώσει ένα θέαμα το οποίο να είναι αντάξιο μίας υπερδύναμης όπως τη βλέπει ο πρόεδρος της;
Αυτό ακριβώς ζητούσε ο Πούτιν από το τουρνουά, γι’ αυτό υποστήριξε την αίτηση για διοργάνωση του τουρνουά από την πρώτη στιγμή. Μία ευκαιρία να δείξει το όραμα που έχει για τη Ρωσία στους ίδιους τους Ρώσους. Αυτό έρχεται με ένα ρίσκο, όμως. Στη Ρωσία ακόμη συζητούν για τα παιδιά της δεκαετίας του 1980, τη γενιά που είχε την τύχη να υποδεχθεί αθλητές και φιλάθλους από όλο τον πλανήτη στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου και βίωσε όχι το πόσο διαφορετικοί ήταν άλλα πόσο ίδιοι. Οι Σοβιετικοί, θέλοντας να είναι φιλόξενοι γέμισαν τα καταστήματα με δυτικά προϊόντα. Πέντε χρόνια μετά ξεκίνησε η εποχή του Glasnost και της Περεστρόικα.
Σχεδόν τέσσερις δεκαετίες μετά, τι επίδραση θα έχει στη χώρα η άφιξη χιλιάδων φιλάθλων από την Κολομβία, την Τυνησία, την Ισλανδία και ολόκληρο τον πλανήτη σε μία χώρα όπου ο ίδιος ο πρόεδρος εργάστηκε τόσο σκληρά για να χτίσει το μύθο της διαφορετικότητας;
Αυτό μπορεί να μην είναι το παγκόσμιο κύπελλο που θα αλλάξει το πως ο κόσμος βλέπει τη Ρωσία αλλά το Παγκόσμιο Κύπελλο που θα αλλάξει το πως οι Ρώσοι βλέπουν τόσο την ίδια τους τη χώρα όσο και τις υπόλοιπες χώρες. Όπως ο ίδιος ο Πούτιν είχε πει, το ποδόσφαιρο μπορεί να φέρει λάμψη στις ζωές των ανθρώπων, νέων και γέρων. Αυτό είναι ένα παγκόσμιο κύπελλο στο οποίο σκοπεύει να δείξει τη δύναμή του, δεν σημαίνει ότι μπορεί να το ελέγχει.