ΣΧΟΛΙΟ: ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ
Το σημερινό άρθρο μου καταπιάνεται με το σεξισμό που διακατέχει την παρουσίαση των Ολυμπιακών Αγώνων από τα ΜΜΕ, θέμα το οποίο ταλανίζει και τον παγκόσμιο αθλητισμό, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που ταλανίζει όλα τα φάσματα της ζωής και ειδικά του «επιχειρείν» τις τελευταίας τρεις δεκαετίες τουλάχιστον.
Αφορμή αποτέλεσε ένα σύντομο βίντεο που έγινε viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το οποίο ο Δρ. Χρίστος Χ’ Ιωάννου (διδάκτωρ φιλοσοφίας) ήταν αρκετά ευγενικός να μου στείλει, με την εισήγηση να το αξιοποιήσω και τον ευχαριστώ δεόντως.
Ζητώ υπομονή στην ανάγνωση, αφού τέτοιο θέμα δεν εξαντλείται σε λίγες αράδες!
Το βίντεο λοιπόν αναφέρεται σε διάφορες περιπτώσεις όπου οι επιδόσεις ανδρών αθλητών τυγχάνουν ευνοϊκής αναφοράς και τα ΜΜΕ ασχολούνται ακριβώς με την απόδοση και την αθλητικότητα και μόνο των ανδρών αθλητών, ενώ οι αντίστοιχες επιδόσεις γυναικών τυγχάνουν άδικης αναφοράς, που περιστρέφεται γύρω από την εμφάνιση τους, την ηλικία τους, την οικογενειακή τους κατάσταση ή και την συνεισφορά των ανδρών προπονητών τους στα επιτεύγματα τους.
Σημειώνω, για γενική γνώση και στοχασμό, ότι η παρουσία γυναικών σε ολυμπιακούς αγώνες έχει αυξηθεί δραματικά. Σύμφωνα με άρθρο του αγγλικού δικτύου BBC, το 1964 οι γυναίκες αποτελούσαν το 13.2% των αθλητών της Ολυμπιάδας. Μέχρι το 1988 το ποσοστό αυτό είχε ανεβεί στο 26.1% (μετά και την ψήφιση του Title IX στην Αμερική) και φέτος στο Ρίο το ποσοστό ανέρχεται στο 45%.
Πίσω στο βίντεο λοιπόν, συγκεκριμένα αναφέρεται η περίπτωση της ομάδες beach volley της Αιγύπτου, η οποία έτυχε παραπάνω προσοχής για το μουσουλμανικό τους ντύσιμο στην άμμο, παρά για το ότι αποτελούν την πρώτη ομάδα της χώρας τους που λαμβάνει μέρος σε αυτό το άθλημα. Το 79% των αναφορών που αφορούσαν την αθλήτρια ξιφασκίας Μοχάμαντ αφορούσε την ισλαμική της εμφάνιση (σύμφωνα με το Lexis Nexis).
Όταν η Ουγγαρέζα αθλήτρια, Κ. Χοτζού, σημείωσε νέο παγκόσμιο ρεκόρ, η κάμερα του αμερικανικού δικτύου NBC ζούμαρε στον προπονητή και σύζυγο της, με τον τηλεσχολιαστή να αναφέρει ότι «αυτός είναι ο άντρας που ευθύνεται για το παγκόσμιο ρεκόρ». Το ίδιο δίκτυο, στον τελικό ενόργανης γυμναστικής στο ομαδικό σχολίασε τον πανηγυρισμό των Αμερικανίδων αθλητριών ως εναγκαλισμό που συναντάς συνήθως μεταξύ κοριτσιών στο εμπορικό κέντρο.
Άλλο ένα Αμερικανικό μέσο ενημέρωσης, το Σικάγο Τρίμπιουν, αποκαλούσε συστηματικά την Αμερικανίδα χάλκινη νικήτρια της σκοποβολής, Ουνρέιν, ως «η γυναίκα του παίκτη των Σικάγο Μπέαρς» αντί με το όνομα της. Συνοψίζοντας, γίνεται αναφορά ότι υπάρχει, πέραν του σεξιστικού τρόπου παρουσίασης και ανταπόκρισης, επιπλέον ανισορροπία στο χρόνο προβολής μεταξύ των δύο φύλων, με σαφέστατη υπεροχή των αντρικών σπορ, ενώ στην παρουσίαση των γυναικείων σπορ χρησιμοποιείται γλώσσα που παραπέμπει σε υποτίμηση και άρνηση της ωριμότητας ή/και της ηλικίας των αθλητριών (infantilising).
Ζήτησα από κάποιο ειδικό να σχολιάσει πρώτος τα πιο πάνω και συγκεκριμένα το Δρ. Αντώνη Αλεξόπουλο (κοινωνιολόγο και συνιδρυτή του Healthier Sport) και ιδού τι είχε να προσφέρει:
«Χωρίς αμφιβολία οι Ολυμπιακοί Αγώνες στο Ρίο, έχουν αρκετές ιδιαιτερότητες, τόσο από οργανωτική όσο και από αθλητική άποψη, σε σύγκριση με άλλες ολυμπιάδες. Μια διάσταση, η οποία δεν είναι και τόσο εμφανής είναι η κοινωνιολογική ανάλυση και επεξήγηση διαφόρων συμβάντων και συμπεριφορών κατά τη διάρκεια των αγώνων. Κατά τον McPherson et al (1989), ο αθλητισμός γενικά και η μεγαλύτερη γιορτή του, οι Ολυμπιακοί Αγώνες προσφέρονται για τη μελέτη φαινομένων και συμπεριφορών που αφορούν την ευρύτερη κοινωνία και τον πλανήτη.
Ο αθλητισμός σαν κοινωνικό φαινόμενο αντανακλά την κοινωνία (πλανήτη) τη δεδομένη χρονική περίοδο και προσφέρεται για Ενίσχυση και Αντίσταση ιδεολογιών, πεποιθήσεων, συγκρούσεων, ανισοτήτων, προκαταλήψεων κτλ. Η αρχή αυτή είναι γνωστή στα αγγλικά ως ”The three R thesis- Reflection, Resistance, Reinforcement” (McPherson et al, 1989). Με τη βοήθεια της προαναφερθείσας αρχής και την προσαρμογή της στους Αγώνες του Ρίο μπορούμε να συλλέξουμε πολλές ενδιαφέρουσες παρατήσεις, που σε πολλές περιπτώσεις αναδεικνύουν τη πολυδιαφημισμένη χρήση του αθλητισμού ως όχημα για Κοινωνική Αλλαγή, ως αποτυχημένη.
Μια εις βάθος παρατήρηση της σχέσης του Κοινωνικού Φύλου με τον Αθλητισμό όπως εμφανίζεται στα ΜΜΕ που καλύπτουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες που διανύουμε αυτές τις μέρες, έρχεται να καταρρίψει τη θέση που εμπεριέχεται στα Ολυμπιακά Ιδεώδη και στα χαρακτηριστικά του μοντέρνου αθλητισμού (Guttmann, A. 1978) ότι υπάρχει Ισότητα ως προς το κοινωνικό φύλο και τους διάφορους σεξουαλικούς προσανατολισμούς.
Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται οι επιδόσεις και αποδόσεις γυναικών καθώς και η ενασχόληση των ΜΜΕ με θέματα όπως η εμφάνιση αθλητριών από Ισλαμικές χώρες με μπούρκα, η επιτυχίες αθλητριών που αποδίδονται σε άντρες προπονητές κτλ, δείχνει ότι παρά το γεγονός ότι βρισκόμαστε στο 2016, στη 31η Ολυμπιάδα και μετά από πολλές μάχες τόσο στο χώρο του αθλητισμού, όσο και εκτός, φαίνεται πως Ισότητα τελικά ίσως να υπάρχει μόνο ως προς το δικαίωμα συμμετοχής, κάτι που έγινε το 1900 στο Παρίσι.
Ιστορικά η κάλυψη από τα ΜΜΕ των γυναικείων αθλημάτων ήταν και είναι δυσανάλογη στους Μοντέρνους Ολυμπιακούς- γεγονός που δείχνει μια ξεκάθαρη διάκριση. Αξίζει να σημειωθεί πως για σκοπούς κατανάλωσης τα ΜΜΕ επιλέγουν συγκεκριμένα γυναικεία αθλήματα για κάλυψη, όπως το γυναίκειο Beach Volley, η συγχρονισμένη κολύμβηση και η ενόργανη/ρυθμική γυμναστική, το οποίο επίσης συνιστά ένα είδος σεξισμού το οποίο είναι αποδεκτό με βάση τις ιδιαίτερες νόρμες του αθλητισμού ακόμα και από τις ίδιες τις γυναίκες.
Η πιθανή εξήγηση ίσως να βρίσκεται στο ότι διαχρονικά (και στις αρχαίους και στους μοντέρνους ολυμπιακούς) οι γυναίκες εκλαμβάνονται ως ‘εισβολείς’ σε μια περιοχή η οποία παραδοσιακά ήταν και φαίνεται να είναι ακόμη ανδροκρατούμενη. Αν χρησιμοποιήσουμε τη αρχή των ‘3R’ μπορούμε να υποθέσουμε πως οι πατριαρχικές δομές και ανδροκρατούμενη κοινωνία καλά κρατεί, αλλά με τρόπους που δεν είναι άμεσα ορατοί».
Σε μια άλλη εξέλιξη, μόλις πριν λίγες μέρες (05/08/2016) το πανεπιστήμιο Cambridge στην Αγγλία, δημοσίευσε στην ιστοσελίδα του έρευνα αξιοποιώντας δύο βάσεις δεδομένων που περιείχαν συνολικά 160 δισεκατομμύρια λέξεις της γραπτής και προφορικής αγγλικής γλώσσας, το Cambridge English Corpus (CEC) και το Sports Corpus. Στόχος ήταν να ερευνήσουν πως η γλώσσα που χρησιμοποιείται μπορεί να εξηγήσει τη στάση του κοινού προς τα δύο φύλα εντός της αθλητικής βιομηχανίας.
Σύμφωνα λοιπόν με την έρευνα, στην πρώτη βάση δεδομένων γίνεται διπλάσια αναφορά στο αρσενικό παρά στο θηλυκό πρόσωπο. Στη δε δεύτερη βάση, που είναι αμιγώς αθλητική, το ποσοστό ήταν 3 προς 1 υπέρ του αρσενικού. Επιπλέον, η έρευνα κατέδειξε ότι υπάρχουν αθλήματα ανά το παγκόσμιο όπως το ποδόσφαιρο, το γκολφ, ο στίβος, η ιππασία και η ποδηλασία, όπου η έλλειψη αναφοράς φύλου αυτόματα υπονοεί ανδρικά σπορ και αυτό είναι ευρέως διαδεδομένο.
Μια από τις ερευνήτριες, η Sarah Grieves, ανέφερε ότι ενώ οι άνδρες έχουν πολύ περισσότερη προβολή από τις γυναίκες, η προβολή των γυναικών συχνά περιλαμβάνει αναφορά στην εμφάνιση τους και την ιδιωτική τους ζωή παρά την αθλητική τους απόδοση και επιτεύγματα.
Σε δηλώσεις της στο BBC, η χρυσή ολυμπιονίκης του Λονδίνου Anna Watkins, ανέφερε ότι τα ΜΜΕ θα πρέπει να είναι πολύ πιο προσεκτικά στην απεικόνιση γυναικών αθλητριών, αποδίδοντας τις σεξιστικές αναφορές σε άγνοια ή/και απλά λάθη χωρίς αλλότρια κίνητρα, σημειώνοντας παράλληλα ότι ίσως αυτό να είναι το πλέον ανησυχητικό αφού φανερώνει μια υποσυνείδητη προκατάληψη. Τόνισε, δε, ότι η εικόνα των αθλητριών επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τις αναφορές των ΜΜΕ και κάλεσε όλους τους σχολιαστές της τρέχουσας ολυμπιάδας να παρουσιάζουν τα άρθρα και τις ιστορίες τους με τον ίδιο τρόπο όπως οι ίδιοι θα ήθελαν να τις διαβάζουν οι κόρες τους.
Εξετάζοντας την εφαρμογή του πιο πάνω φαινομένου στην Κυπριακή αθλητική κουλτούρα, το πρώτο πράγμα το οποίο είναι εμφανέστατο είναι η πολλαπλάσια κάλυψη ανδρικών σπορ από τα εγχώρια ΜΜΕ σε σχέση με τα γυναικεία και ειδικά σε ομαδικά αθλήματα, όπου στη χώρα μας ακόμα και τα ανδρικά αθλήματα πάσης φύσης «υποφέρουν» από την μονοδιάστατη υπερκάλυψη του ανδρικού ποδοσφαιρικού πρωταθλήματος. Δυστυχώς, η έλλειψη έρευνας που να συγκεντρώνεται στον κυπριακό αθλητισμό (κάτι που πλειστάκις έχω αναφέρει και οφείλουμε να αλλάξουμε) είναι εμφανής για άλλη μια φορά και για αυτό αδυνατώ να παραπέμψω σε πιο συγκεκριμένα και απτά παραδείγματα που να συνοδεύονται από αριθμητικά στοιχεία.
Αν και προσωπικά δεν έχω παρατηρήσει ιδιαίτερες σεξιστικές αναφορές στα κυπριακά ΜΜΕ, όπως αυτές που αναφέρω πιο πάνω τουλάχιστον, εντούτοις σημειώνω ότι η έρευνα την οποία διεξήγαγα την περίοδο 2014-16 (στα πλαίσια διατριβής για την απουσία γυναικών από αθλητικά κέντρα λήψης αποφάσεων) κατέδειξε ότι όντως υπάρχει τόσο υποτίμηση της γυναικείας αθλητικής παρουσίας όσο και ιδιαίτερη άγνοια για τέτοιας κοινωνιολογικής φύσεως θέματα στον κυπριακό αθλητισμό και ειδικά στην διαφορετικότητα (gender diversity) που είναι και το ερευνητικό στοιχείο μου προσωπικά. Αυτή ακριβώς η άγνοια, που φυσιολογικά αποβαίνει επιζήμια, αντανακλάται δυστυχώς και στην κάλυψη αθλητικών γεγονότων αλλά και σε συμπεριφορές γύρω από τον αθλητισμό.
Κλείνω το άρθρο ως συνήθως με μια εισήγηση για τη χώρα μας. Η επιτροπή «Γυναίκα και Αθλητισμός» του ΚΟΑ, η πρέσβειρα του «Ευ Αγωνίζεσθαι, το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού φύλου, η Κυπριακή Ολυμπιακή Επιτροπή, η Ένωση Αθλητικογράφων Κύπρου πιο στοχευμένα, αλλά και γενικά όλοι οι εμπλεκόμενοι και ενδιαφερόμενοι στο χώρο (stakeholders) οφείλουν να συνεισφέρουν τόσο σε επίπεδο επιστημονικής έρευνας όσο και σε επίπεδο κοινωνικού διαλόγου για το συγκεκριμένο θέμα.
Μέσα από την κατανόηση του ίδιου του θέματος, όσο και των επιπτώσεων οφείλουμε να επιμορφώσουμε τον κόσμο εντός και εκτός αθλητισμού και να εξαλείψουμε το φαινόμενο σε οποιαδήποτε μορφή και αν παρουσιάζεται εντός του αθλητικού γίγνεσθαι. Η πατριαρχική μας παράδοση, βαθιά ριζωμένη στην κοινωνία της Κύπρου, μας έχει αφήσει βαρετά κατάλοιπα φαλλοκρατίας και έλλειψης διαφορετικότητας των φύλων (gender diversity), ειδικά στον αθλητισμό μας και οφείλουμε μέσα από συνέργειες, έρευνα και επιμόρφωση να παραδώσουμε στην επόμενη γενιά μια βελτιωμένη κουλτούρα απαλλαγμένη από σεξισμό.